Poslanici Evropskog parlamenta izradili su nacrt Rezolucije o Srbiji, koji je uslijedio nakon izbora za koje su brojni međunarodni posmatrači ocijenili da su bili neregularni.
Nacrt Rezolucije Nova.rs je prenijela u cijelosti:
Odstupili od standarda
Evropski parlament žali zbog toga što su srpski parlamentarni i lokalni izbori održani 17. decembra 2023. odstupili od međunarodnih standarda i srpskih opredjeljenja za slobodne i poštene izbore zbog uporne i sistematske zloupotrebe institucija i medija od strane zvaničnika da bi stekli nepravednu i neopravdanu prednost.
Smatra da se ovi izbori ne mogu smatrati slobodnim i poštenim. Uznemiren je široko rasprostranjenim i sistematskim razmjerama prevara koje su ugrozile integritet izbora u Srbiji;
Napominje da je I-EOM konstatovala da je izborni dan protekao glatko, ali da su ga obilježili brojni proceduralni nedostaci, uključujući nedosljednu primjenu zaštitnih mjera tokom glasanja i prebrojavanja, česte slučajeve prenatrpanosti, kršenja tajnosti glasanja i brojni slučajevi grupnog glasanja;
Izražava svoju ozbiljnu zabrinutost zbog tih nepravilnosti i ukupnog izbornog okruženja, koji je pao daleko ispod očekivanih standarda za zemlju kandidata za članstvo u EU; podsjeća srpske vlasti da je pravilno funkcionisanje demokratskih institucija Srbije u osnovi procesa pristupanja Srbije EU i metodologije pristupanja EU;
Sa ozbiljnom zabrinutošću konstatuje brojne dokaze prikupljene od strane međunarodnih i domaćih posmatrača koji pokazuju nezakonite aktivnosti koje su dovele da tokom izbornog dana koje su promijenile izborni ishod, kritično utjecale posebno na rezultate izbora za grad Beograd i ozbiljno podrili legitimitet parlamentarnih izbora;
Poziva na nezavisnu međunarodnu istragu uvaženih međunarodnih pravnih stručnjaka i institucija o neregularnostima parlamentarnih, pokrajinskih i lokalnih izbora, sa posebnim osvrtom na izbore za Skupštinu grada Beograda, kao pojedine navode, uključujući i one u vezi sa organizovanjem migracije birača na lokalnom nivou, prevazilaze okvire obuhvaćene izvještajima OEBS/ODIHR; naglašava da rezultate ove istrage treba prijaviti Evropskom parlamentu; podržava brzo raspoređivanje ad hoc komisije za utvrđivanje činjenica u Srbiji u okviru ove međunarodne istrage, uz učešće Evropskog parlamenta;
Evropski parlament poziva Evropsku komisiju da pokrene inicijativu za slanje ekspertske misije u Srbiju, koja bi eventualno uključivala stručnjake iz OEBS-a/ODIHR-a, Venecijanske komisije i Vijeća Evrope, kako bi procijenila situaciju sa nedavnim izborima i postizbornim dešavanjima u nastojanju da omogući preduslove za uspostavljanje neophodnog društvenog dijaloga koji bi doveo do vraćanja povjerenja javnosti u institucije (S&D 7 mod) i procjene i rješavanja pitanja sistemske vladavine prava u Srbiji, po ugledu na „Priebe izveštaje” o vladavini prava u Sjevernoj Makedoniji i Bosni i Hercegovini;
Nedostatak odgovora
EP žali zbog nedostatka institucionalnog odgovora na ozbiljne sumnje o umiješanosti sadašnjih zvaničnika u izbornu manipulaciju i zloupotrebu, što održava nekažnjivost i osigurava kontinuitet ove prakse; sa zabrinutošću primjećujemo da neke od izbornih nepravilnosti koje su dovele do izbora u decembru 2023. predstavljaju potencijalne kriminalne aktivnosti prema zakonu i Ustavu Srbije;
Naglašavamo da će ova praksa nastaviti da podriva povjerenje u izborne procese i institucije u Srbiji, ako se dozvoli da se nastavi bez ikakvih posljedica, nepovratno ometajući demokratsku vladavinu i dalju evropsku integraciju;
Naglašavamo važnost detaljne istrage svih pritužbi u vezi sa izborima, uključujući nedavni zahtjev podnijet Ustavnom sudu za poništavanje izbora za Skupštinu grada Beograda 17. decembra 2023. koalicije „Srbija protiv nasilja“;
Osuđujemo nedostatak rezultata u procesuiranju i sankcionisanju krivičnih djela na izborima, uključujući ozbiljne navode o nezakonitoj manipulaciji biračkim spiskom i biračkim pravom, pritiske i zastrašivanja građana i izbornih kandidata, slučajeve korupcije, falsifikovanja potpisa građana, klijentelizma, nelegitimna i protivzakonita zloupotreba podataka o građanima, zloupotreba državnog položaja i nedostatak efikasnih mehanizama za sprečavanje nosilaca da steknu nepravednu institucionalnu prednost na izborima;
Pozivamo srpske vlasti da istraže, krivično gone i privedu pravdi odgovorne za krivična djela tokom izbora i napade na studente;
Napadi zvaničnika
EP osuđuje napade vladinih zvaničnika, posebno premijerke Ane Brnabić i predsjednika Aleksandra Vučića na posmatrače izbora, uključujući poslanike u Evropskom parlamentu i poziva na povratak uvažavajućim i konstruktivnim diskursima, naglašavajući važnost međusobnog poštovanje u demokratskom procesu;
EP je duboko zabrinut zbog pokušaja diskreditacije i zastrašivanja posmatrača; pozivamo srpske vlasti da preduzmu sve neophodne korake da izbjegnu bilo kakve dalje kampanje dezinformacija protiv posmatrača izbora i da uspostave uslove koji omogućavaju domaćim i međunarodnim posmatračima da efikasno obavljaju svoj posao, da ih zaštite od bilo kakvog nasilja, prijetnji, odmazdi, štetne diskriminacije, pritiska ili bilo koje druge samovoljne radnje kao posljedice njihovog legitimnog ostvarivanja svojih prava i sloboda;
Pozivamo srpske vlasti da obezbijede institucionalna rješenja za prevazilaženje trenutnih problema; pozivamo na pravilno funkcionisanje parlamenta i vlade, bez stalnog ciklusa kampanja i čestih vanrednih izbora;
Poziva srpske vlasti da povrate povjerenje biračkog tijela u cijeli proces, omoguće punu transparentnost izbornih procedura i obezbijede odgovornost organa vlasti koji sprovode izbore ili se miješaju u njih; pozivamo srpske vlasti da u potpunosti i suštinski sarađuju sa OEBS/КDILJP-om, Evropskom unijom i Vijećem Evrope i da omoguće inkluzivan proces u obezbjeđivanju izbornih prava i sloboda, institucija i procesa, uz učešće domaćih posmatrača izbora i političkih partija;
Sa zabrinutošću primjećujemo da Srbija nije primijenila mnoge dugogodišnje preporuke OEBS/КDILJP o glavnim pitanjima izbornog procesa, uprkos tome što je na to više puta pozivana, uključujući i Evropska komisija; primijetili smo nedavne i dopune koje su selektivno adresirale neke od prethodnih preporuka ODIHR-a i Venecijanske komisije, posebno one koje se odnose na pravni okvir za finansiranje izborne kampanje;
Usvojiti preporuke
Pozivamo srpske vlasti da bez daljeg odlaganja u potpunosti implementiraju dugogodišnje preporuke OEBS/ODIHR-a i Venecijanske komisije; pozdravljamo konačan izvještaj ODIHR.a i pozivamo Srbiju da sprovede preporuke iz Zajedničkog mišljenja Venecijanske komisije iz decembra 2022. o ustavnom i zakonskom okviru koji reguliše funkcionisanje demokratskih institucija u Srbiji, posebno o pristupu konkurentskih kandidata u medijima, povećanju transparentnosti i odgovornosti kod finansiranja kampanje.
Ova preporuka se odnosi i na mjere za suzbijanje pritiska na birače, zloupotreba administrativnih resursa koje bi u konsultaciji sa stručnim OCD trebalo biti sproveden mnogo prije narednih izbora, u cilju sprečavanja novih nepravilnosti i prevara i kako bi se garantovalo demokratsko funkcionisanja zemlje;
Pozivamo Srbiju da primijeni dugogodišnju preporuku ODIHR-a i Venecijanske komisije da sprovede sveobuhvatnu reviziju Jedinstvenog biračkog spiska kako bi se riješila zabrinutost u pogledu tačnosti, uključujući navode o migraciji birača i upisima umrlih lica;
EP je zabrinut zbog navoda da je u Jedinstvenom biračkom spisku već zabilježen značajan porast birača u gradovima u kojima će se lokalni izbori održati kasnije 2024. godine;
Pozivamo Republičku izbornu komisiju da preduzme neophodne korake kako bi se pozabavila zabrinutošću u pogledu transparentnosti i efikasnosti svog funkcionisanja, uključujući blagovremeno objavljivanje rezultata tokom perioda kampanje;
Pod kontrolom vlasti
Osuđujemo odsustvo medijskog pluralizma tokom predizborne kampanje, dezinformacije i obilje neetičkog i pristrasnog medijskog izvještavanja u korist vladajuće stranke; sa zabrinutošću primjećujemo da je veliki broj medija pod uticajem ili kontrolom vlasti, što je dovelo do neravnopravnih uslova za opozicione kandidate tokom kampanje; žalimo zbog napada koje su pokrenuli provladini mediji na kritične novinare; osuđujemo ogromnu zastupljenost predsednika Srbije javnosti pre i tokom kampanje, brasanje granice između institucije predsednika, države i političke stranke na vlasti;
Zabrinuti smo što su se, uprkos novim zakonima o elektronskim medijima i javnom informisanju i medijima, uslovi i pluralizam u medijima pogoršali;snažno žalimo što je Regulatorno telo za elektronske medije (REM) zanemarilo svoje zakonske obaveze da pažljivo prati kampanju u medijima, izveštava o njenim nalazima i sankcioniše medije koji su kršili zakon, širili govor mržnje i kršili novinarske standarde; sa zabrinutošću primećujemo da je REM objavio samo rezultate praćenja za javne emitere i privatne kablovske kanale, ali ne i za privatne nacionalne kanale bliske vladajućoj stranci;
Pozivamo na reformu efikasnosti mehanizama za nadzor kampanje, uključujući Agenciju za sprečavanje korupcije i Кomitet za nadzor kampanje, kako bi se osiguralo blagovremeno i transparentno postupanje po žalbama koje se odnose na zloupotrebe javnih resursa;
Pozivamo srpske vlasti da obezbede dovoljno demokratskih garancija za održavanje sledećih redovnih lokalnih izbora 2024. godine, kao i budućih izbora; ističemo da je neprihvatljivo da Srbija, kao zemlja kandidat za članstvo u EU, ne poštuje osnovne evropske i međunarodne demokratske standarde;
Zabrinuti smo zbog „pasivizacije“ adresa stanovanja određenih kategorija građana, uključujući Beograd i južnu Srbiju, čime im se oduzima pravo glasa;
Kršenja pravila
Pozivamo nadležne organe da otklone ova ozbiljna kršenja izbornih prava bez daljeg odlaganja: Napominjemo da su svi osim jednog srpskog parlamenta u proteklih 12 godina raspušteni prijevremeno i da nastavak nepotrebnih vanrednih izbora ne doprinosi političkoj stabilnosti; naglašavamo da stalni prijevremeni izbori, stalni način kampanje i duga odlaganja u formiranju vlada ne doprinose efikasnoj demokratskoj upravi zemlje, već slabe parlament, kao i da dovode do nedostatka parlamentarnog zakonodavnog nadzora i legitimiteta;
Podvlačimo važnost slobode govora i priznajemo da svako ima pravo da izrazi svoje stavove i učestvuje u mirnim protestima i u ovom kontekstu osuđujemo nesrazmjernu upotrebu policijskog nasilja protiv mirnih demonstranata koji protestuju protiv izborne prevare;
Zabrinuti smo zbog navoda da su se provokatori infiltrirali u proteste da bi izazvali intervenciju policije; zabrinuti smo zbog ocjena da su neki učesnici protesta od 24. decembra 2023. bili izloženi nesrazmjerno oštrom tretmanu policije i pravosuđa u oštroj suprotnosti sa praksom srpske policije u prethodnim protestnim slučajevima u zemlji; pozivamo EU i diplomatske misije država članica da nastave pratiti tekuće pravne slučajeve u vezi s protestima;
Oštro osuđujemo nedokazane tvrdnje srpskih vlasti da su države članice EU bile umešane u organizovanje postizbornih protesta; žalimo što su protesti iskorišćeni kao povod za širenje anti-EU narativa u medijima bliskim vladajućoj stranci; podsećamo da je predsednik Srbije posle izbora najavio da će do kraja 2023. godine objaviti pismo o „brutalnom mešanju važne zemlje u izbore” u izborni proces u Srbiji, što se nikada nije dogodilo; Pozivamo Кomisiju da izbegava bilo kakvu dalju politiku smirivanja Srbije; izražavamo zabrinutost zbog nedostatka glasnih kritika od strane Evropske komisije prema Srbiji, uprkos brojnim optužbama o prevari birača, i da doprinese otklanjaju nedostatke koji su doveli do navoda tokom procesa pridruživanja;
Pristupni pregovori
Ponavljamo svoj stav da pristupni pregovori sa Srbijom treba da napreduju samo ako se zemlja uskladi sa sankcijama EU protiv Rusije i ostvari značajan napredak u reformama u vezi sa EU, ali i ako Srbija u potpunosti primijeni preporuke OEBS-a /ODIHR i Venecijanska komisija;
Pozivamo Кomisiju i Vijeće da primijene stroge uslovljenosti i smanje ili zamrznu sredstva koja su Vladi Srbije obezbijeđena u okviru Instrumenta za pretpristupnu pomoć III (IPA III) i druge finansijske instrumente, ukoliko srpske vlasti ne žele da sprovedu ključne izborne preporuke li ako nisu voljni da pokrenu nezavisnu međunarodnu istragu o izbornim nepravilnostima ili ako nalazi ove istrage ukazuju na to da su srpske vlasti bile direktno umiješane u prevaru birača.
EP će se angažovati kako pažljivo pratio postizborna dešavanja u Srbiji i obavezuje se da će podržati reforme koje jačaju demokratiju i unapređuju Srbiju na putu pristupanja EU;
Naglašavamo da je EP kroz sve svoje aktivnosti, a posebno kroz dijalog među partijama i proces parlamentarnog dijaloga, uvijek nastojao da podrži politički pluralizam i jačanje inkluzivnog izbornog okruženja;
Naglašava važnost nastavka interparlamentarnog dijalog i pozivamo EU da olakša unutrašnji i smisleni dijalog u Srbiji između vlasti i opozicije kako bi se prevazišla trenutna klima duboke političke polarizacije; u tom kontekstu, smatramo da Evropski parlament najpogodnijom institucijom da djeluje kao konstruktivan i objektivan posrednik;
Izražavamo zabrinutost zbog slučajeva uvredljivih napada i jezika u kombinaciji sa uznemiravanjem novinara, aktivista za ljudska prava i organizacija civilnog društva, koje u nekim slučajevima dolazi od vladinih zvaničnika, posebno prije izbora; pozivamo srpske vlasti da se suprotstave stranom miješanju i kampanjama dezinformacija, da snažno unaprijede zaštitu nezavisnog novinarstva i da obezbijede transparentan medijski pejzaž;
EP nalaže svom predsjedniku da ovu rezoluciju uputi predsjedniku Evropskog vijeća, Кomisiji, potpredsjedniku Кomisije, visokom predstavniku Unije za spoljne poslove i sigurnosnu politiku, vladama i parlamentima države članice, predsjedniku, Vladi i Narodnoj skupštini Srbije.
