Prof. dr. Kemal Dizdarević, ugledni neurohirurg, napisao je novu kolumnu za portal bhdoktor.ba. Prenosimo je:
Od kada su Watson i Crick 1952. godine otkrili struktura DNK, desilo se još nekoliko naučnih dostignuća bitnih za razumijevanje principa molekularne biologije.
Pri tome se misli na razjašnjenje genetskog koda humanog genoma (1965. god), zatim opis tehnike transfera gena (1972. god), na lančanu reakciju polimeraze (Polymerase Chain Reaction, PCR, 1985.), te razjašnjenje uloge tumor supresor gena u zaštiti humanog genoma od neoplastičnih promjena (1987. god). Poseban značaj ima metoda kloniranja iz hromozomalnog materijala sadržanog u epitelnim ćelijama iz sredina devedesetih godina XX stoljeća.
Tumorska invazija je aktivna translokacija neoplastičnih ćelija (malignih tumorskih ćelija) kroz celularni i ekstracelularni matriks, a predstavlja jednu od glavnih karakteristika zloćudnih tumora (maligniteta).
Ćelije glijalnih tumora mozga (glioma) mogu producirati svoj vlastiti ekstracelularni matriks koji ima specifične receptore. Također, ćelije glioma produciraju proteaze (hidrolitičke enzime) koje degradiraju matriks normalnog mozga i olakšavaju migraciju i širenje neoplastičnih ćelija. Tumorska invazija se odvija trostepeno putem adhezije na receptore matriksa, degradacije matriksa proteazama, te migracije tumorskih ćelija u novostvoreni prostor.
Vrlo bitan proces u reguliranju tumorskog i normalnog rasta tkiva je apoptoza koja predstavlja genetski kodiranu ćelijsku smrt, odnosno unutarćelijski program umiranja sa svim njegovim morfološkim i biohemijskim specifičnostima.
Tri su osnovna molekularna regulatora apoptoze: tumor nekrozis faktor, p53 fosfoprotein reguliran od p53g ena i interleukin-1b-kovertirajući enzim. Istraživanja apoptoze u terapijske svrhe, u smislu njene upotrebe u indukciji intratumorske nekroze, su bitan segment savremenih nastojanja da se utiče na kontrolu rasta tumora centralnog nervnog sistema.
Osnovna biološka karakteristika maligniteta je nekontrolirana ćelijska proliferacija kao rezultanta gubitka regulatornih mehanizama rasta koji postoje kod normalnih ćelija. Postoje pozitivni i negativni regulatori rasta ćelije koji su normalno u ravnoteži.
Pozitivni regulator rasta je kompleks ciklina sa ciklin-ovisnom-kinazom (CDK). Ovaj enzim, ciklin-ovisna-kinaza, ima svoje inhibitore (CDKI) koji ujedno predstavljaju negativne regulatore rasta.
Za progresiju tumora posebno su bitni faktori rasta koji predstavljaju solubilne polipetide sa afinitetom za receptore na ćelijskog površini. Nakon vezivanja za receptore, oni pokreću intracelularnu kaskadu, koju karakterizira aktivacija proteina procesom fosforilizacije, te tako mijenjaju ekspresiju gena bitnih za proliferaciju ćelije. U neke od bitnih faktora rasta spadaju fibroblastični faktor rasta, epidermalni faktor rasta, faktor rasta deriviran iz trombocita, transformirajući faktor rasta. Djelovanje fatora rasta se odvija putem tzv. MAP-kinaza-puta (MAP-mitogen aktivirani protein). Ovo je vrlo čest put do gena brojnih signalnih sistema organizma, a farmakološki utjecaj na ovaj put je bitan u eksperimentalnoj terapiji glijalnih tumora. Poseban značaj u preveniranju tumorskog rasta i nekontrolirane ćelijske proliferacije, koja mu ležu u osnovi, imaju tumor supresor geni.
Kancer može nastati kada ovi geni mutiraju i postanu inaktivni.Tumor surpesor geni mogu inhibirati progres kroz ćelijski ciklus ili smanjiti aktivnost određenih proteina.
Tumor supresor gen, označen kao p53, nalazi se u jedru ćelije, a involviran je u regulaciju transkripcije. Radi se o najčešće mutiranom genu u sporadičnim humanim kancerima i može se naći kod malignih tumora ne samo mozga već i kolona, pluća, dojke, ezofagusa, jetre itd.
Tumori, nastali iz potpornih ćelija mozga (glijalni tumori ili gliomi), smatraju se najtipičnijim vrstama neoplazmi koje prati mutacija p53 gena. Ova mutacija je također tipična za neke sindrome kao što je Li-Fraumeni sindrom (familijarni sindrom sa karcinomom dojke, sarkomima mekih tkiva i glijalnim odnosno primitivnim neuroektodermalnim tumorima mozga).
