Nakon 16 godina bliži se kraj ere Angele Merkel. Njemačka kancelarka nije željela da se kandiduje na predstojećim nacionalnim izborima i tako postala prva u zemlji koja je napustila moćnu poziciju sopstvenom voljom.
Ako bi se pregovori o formiranju nove nemačke vlade rastegli nakon glasanja 26. septembra, Merkel bi mogla da nadmaši Helmuta Kola kao najduže služećeg lidera moderne Njemačke. Ona je doajen evropske politike i generacija mladih Nijemaca ne pamti nikog drugog na čelu zemlje. Merkel, kako ju je opisao bivši američki predsjednik Barack Obama, važi za izvanrednog političkog lidera i u Evropi i u svijetu. Zvali su je liderom slobodnog svijeta i “spasiocem Evrope”, bezbroj puta se našla na listi najmoćnijih žena svijeta.
Ali, za sobom je ostavila komplikovano naslijeđe.
Provela je Njemačku i Evropsku uniju kroz brojne krize – dužnička kriza eurozone, migrantska, pandemija – ali dok su neki pozdravljali njen umjeren politički stil i racionalno i stabilno rukovodstvo, drugi su joj zamjerili na taktikama odugovlačenja i neodlučnosti u pomenutim krizama.
U trenutku dok Njemačka s napetošću iščekuje njenog nasljednika, otvorilo se jedno veće pitanje – ko će voditi Evropu nakon odlaska Angele Merkel?
Među mogućim nasljednicima evropskog “trona” su svakako budući kancelar Njemačke – favorit iz redova socijaldemokrata Olaf Scholz, Armin Laschet iz Merkeline CDU ili “zelena” Annalena Berbock – francuski predsednik Emmanuel Macron, italijanski premijer Mario Draghi, a stari kontinent mogli bi usmheriti i predshednica Evropske komisije Ursula von der Layen ili predsjednik Evropskog vijeća Charles Michel.
Olaf Scholz
Olaf Scholz pravo je iznenađenje izborne kampanje u svojoj zemlji. Iako njegov rival Armin Laschet dolazi iz redova Merkelinih kršćanskih demokrata, njegova kampanja je tekla loše, dok je Scholz kupio poene.
Njegova upečatljiva kampanja potpuno je preokrenula izbornu situaciju - više se poredi sa kancelarkom po stilu od Lascheta, dok je njegova ekonomska politika tokom pandemije donesena pod vladom Merkel. Njen blok od kraja jula postepeno gubi podršku u anketama, a Laschet se bori sa nizom gafova – uključujući smijanje tokom obilaska regiona pogođenim katastrofalnim poplavama u julu - koji su doveli do pada njegove popularnosti.
Anketa uoči izbora pokazala je da je, prvi put od Drugog svjetskog rata, podrška Merkelinoj CDU pala ispod 20 posto, na 19 posto, dok je Scholzova stranka dobila skoro 25 posto. Svega devet posto Nijemaca podržava Laschheta, a 30 posto Scholza.
Scholz, ministar finansija Njemačke, ključni je zagovornik paketa za oporavak od pandemije koji se zalagao za osiguranje nezaposlenih širom EU i želi da suzbije izbjegavanje plaćanja poreza od strane tehnoloških giganata.
"Dalji progres Evrope je najvažnija nacionalna briga koju imamo u Njemačkoj… Moramo osigurati da ne bude podjele između sjevera i juga, zapada i istoka u Evropi, već da uspe dalja integracija Evrope", rekao je on u utorak u Bundestagu.
Armin Laschet
Dok Scholz poziva na dalju integraciju i ujedinjenje Evrope, Armin Laschet je pozvao Njemačku i EU da preuzmu aktivniju ulogu u oblikovanju bezbjednosne politike i ojačaju svoju poziciju u NATO paktu. Podržao je i stvaranje pozicije evropskog komesara za klimatsku vanjsku politiku i da Evropol postane “evropski FBI” u borbi protiv cyber kriminala.
“Ovo je trenutak za buđenje za evropsku vanjsku i bezbjednosnu politiku”, istakao je Laschet u srijedu u kolumni za list “Handelsblat”.
Kad je riječ o unutrašnjim izazovima EU, Laschetov prijedlog da se Poljskoj i Mađarskoj – od kojih je prva nedavno usvojila kontroverzni anti-LGBT zakon dok poljski Ustavni sud otvoreno prkosi autoritetu evropskog Suda pravde – pruži “grančica mira” podigao je brojne obrve u Briselu.
Laschet, premijer moćne industrijske države Sjeverna Rajna-Vestfalija također zagovara blaži pristup Kini, uprkos rastućim tenzijama na planu ljudskih prava i nepravične ekonomske kompetencije. On kaže da mu je Evropa “prva u umu”.
"Kako ja smatram, njemački kancelar, ako ga probude u četiri ujutro zbog krize, on mora odmah da pomisli: “Kako to riješiti na evropskom nivou?” – rekao je u junu, opisujući svoj politički stil kao mješavinu “trezvenosti” Merkel i Macronove “strasti” ka evropskim integracijama.
Emmanuel Macron
Macron se nakon pobjede na predsjedničkim izborima u Francuskoj pristalicama obratio uz himnu EU, a sebe je predstavio kao vizionara koji će postaviti nove temelje politički oslabljenog Starog kotinenta i osnažiti njegovu zapostavljenu globalnu ulogu. Sa novim predsjedničkim izborima do kojih je ostala samo godina dana, sada pokušava da ubijedi francuske glasače da je on najbolja opcija da ih sprovede kroz krizu uzrokovanu pandemijom, piše “Politco”.
Njegove smjele odluke su donijele rezultate – držao je škole otvorenima duže od bilo koje evropske zemlje, uspio je da sačuva zimsku i ljetnu sezonu, a također je pragmatički prilagodio svoju fiskalno konzervativnu filozofiju rješavanju krize. Pod njegovom palicom vlada je nastavila da obezbjeđuje velikodušnu ekonomsku pomoć, suštinski nacionalizujući velik dio plata kako bi ograničio otpuštanja.
Macron u smjelijoj i bržoj EU vidi protivotrov za domaće probleme. On je sa saveznicima već radio na pokretanju plana oporavka EU od pandemije, vrijednog 750 milijardi dolara, a sada su se fokusirali na više ciljeve - reformu pravila o trošenju u bloku, potpisivanje bilateralnog sporazuma zasnovanog na francusko-njemačkom modelu i udruživanje u zajedničke industrijske projekte i pravosudnu saradnju.
Macron, čuven po izjavi da je “NATO moždano mrtav”, se nakon haotičnog povlačenja SAD iz Afganitana založio da EU izgradi “stratešku ekonomiju” za ekonomska i vojna pitanja, a ova ponuda biće hitan prioritet za novog njemačkog kancelara prije francuskih izbora početkom sljedeće godine.
Ipak, postoji dosta prepreka na putu francuske dominacije u EU. Štedljive sjeverne države sigurno neće podržati dalju potrošnju i finansijske integracije, dok će centralne i istočne sile nastaviti da prkose Macronovom socijalno-liberalnom rukovodstvu.
Francuska je pored Italije i jedan od ključnih aktera u raspravi o reformi evropskih pravila o javnoj potrošnji - dvije zemlje dijele ideju da je fiskalni okvir previše ograničen. Iako se približava Italiji, Francuska ne zaboravlja na Njemačku. Кad je riječ o reformi fiskalnih pravila, Francuska je pazila da ne stvori utisak da poziva na mekša pravila zbog sopstvenog duga. Stoga će i dalje tražiti francusko-njemački konsenzus i po ovom pitanju.
Mario Draghi
Novi italijanski premijer koristi svoje evropske odnose i solidnu reputaciju kako bi od Italije napravio silu sila na kontinentu na način na koji to nije bila decenijama, piše “New York Times”.
Italija je bila teško pogođena pandemijom krajem marta kad je Draghi preuzeo stvari u svoje ruke. Zaplijenio je pošiljku vakcina namijenjenih Australiji i pokazao novu, agresivnu i potentnu silu koja stiže u evropski blok. Ovaj potez je dobro prodrmao Brisel – za nekoliko sedmica EU je ovlastila još šire i oštrije mjere da smanji izvoz vakcina koje je Evropa očajnički trebala.
“Australski eksperiment” kako ga zovu u Briselu i Italiji, bio je tačka prekretnica i za Rim i za Evropu. Također je pokazala da je Draghi, bivši predsjednik Evropske centralne banke koji je pomogao u spasavanju eura, spreman da vodi Evropu iz pozadine, gdje je Italija bila godinama, zaostajući za evropskim partnerima u ekonomskoj dinamici i preko potrebnim reformama.
“New York Times” ojcenjuje da je Draghi na putu da ispuni vakuum koji će u Evropi nastati odlaskom Merkelove, dok Macrona čekaju teški izbori a predsjednica Evropske komisije Ursula von der Layen se bori da dokaže svoju kompetentnost.
Sve više deluje da on govori za čitavu Evropu.
Charles Mishel
Nakon povlačenja saveznika iz Afganistana brojni evropski zvaničnici počeli su da izražavaju podršku stvaranju evropske vojske. Zvaničnici smatraju da je zavisnost 27-članog bloka od američkih trupa tokom evakuacije pokazala manjak spremnosti i nezavisnosti EU, a među njima je predsjednik Evropskog vijeća Charles Mishel.
"Kao globalna ekonomska i demokratska sila, može li Evropa biti zadovoljna situacijom u kojoj mi nismo u mogućnosti da obezbijedimo, bez nečije pomoći, evakuaciju svojih građana i onih ugroženih jer su nam oni pomogli", zapitao je on početkom septembra, prenio je AP.
"Po mom mišljenju, ne treba nam još jedan takav geopolitički događaj da bismo shvatili da EU mora težiti ka većoj autonomiji u odlučivanju i većem kapacitetu za akcije u svijetu", istakao je.
Mishel je u podužem intrevjuu za pariski tink-tank, Grupu za geopolitičke studije, ukazao na hitnu potrebu za evropskog strateškom autonomijom.
"Više evropske strateške autonomije je dobro ne samo za Evropu već i ostatak svijeta jer su vrijednosti do kojih mi držimo univerzalne vrijednosti dostojanstva i ljudskih prava", naveo je.
Bivši premijer Belgije, zemlje poznate po regionalnim podjelama, voli da se hvali da je ekspert za rješavanje političkih kriza. Na kontinentu na kojem se nalaze ugledni političari poput Merkel i Macrona, 45-godišnji Mishel je, međutim, pomalo u drugom planu. “Politico” ukazuje da je on ipak liberal u evropskoj prijestolnici kojom su dugo dominirali konzervativci.
Kad je riječ o rukovodstvu EU, na čijem je čelu predsjednica Evropske komisije Ursula von der Layen, Mishel je tu jedini bivši nacionalni lider za stolom u Vijeću. Von der Layen, prva žena na čelu EU, je bivša ministrica odbrane Njemačke.
Neki u Briselu kažu da je njegov neuobičajen pristup pregovorima - kako piše “Politico” takozvani “Mishelov metod” koji je razvio tokom premijerstva a koji uključuje naizgled beskrajne sastanke sa različitim permutacijama – bio dočekan sa skepticizmom, ali da se na kraju pokazao korisnim na nivou EU.
Ursula von der Layen
Prva žena u historiji Njemačke koja se našla na čelu Ministarstva odbrane i kasnije Evropske komisije, jedina je stalno služila u kabinetu Angele Merkel otkako je u njega ušla 2005, prvo kao ministarka za porodicu, a potom rada.
Tokom njenog mandata u Ministarstvu odbrane Njemačka je razmjestila trupe u misijama od Afganistana do Malija, a njena kancelarija je često bila na meti političke vatre Donalda Trumpa zbog “nedovoljnog vojnog budžeta”.
Snažan je zagovornik većeg angažovanja Njemačke na svjetskoj sceni i bližih evropskih integracija, a u prošlosti je podržavala ideju o “Sjedinjenim Državama Evrope”. Ona je u februaru ove godine, odnoseći se na povratak SAD Pariskom klimatskom sporazumu ulaskom Bidena u Bijelu kuću, tvitala: “Evropske ambicije su sada globalne ambicije. Radeći rame uz rame sa spolja okrenutim SAD, možemo postaviti novu globalnu agendu”.
Bivša zamjenica predsjednika CDU dugo se smatrala nasljednicom Merkelove, ali je poslednjih godina njena popularnost u Njemačkoj opala. Layen je tokom izbora za predsjednicu EK imala podršku Macrona, koji cijeni njenu saradnju po francusko-njemačkim odbrambenim pitanjima u vreme rastućeg jaza između Berlina i Pariza.
“Politico” piše da Layen želi da “ponovo načini Evropu velikom”, što je referenca na čuvenu izbornu parolu Donalda Trumpa MAGA (Make America Great Again; načinimo Ameriku ponovo velikom).
Teško je naći oblast politike u kojoj Layen nije zauzela asertivan stav – od LGBT prava i borbe protiv rasizma do minimalne plate za evropske radnike, smanjenja emisije štetnih gasova za 55 posto i stvaranja Evropske zdravstvene unije - bez obzira koliko je malo alatki imala na raspolaganju za provođenje svojih ideja.
Ipak, i Merkel i Layen se prebacuje da nisu uspele da zauzmu oštriji stav po pitanju unutrašnjih i vanjskih izazova sa kojima je EU predugo suočena, stavljajući prioritet na njemačke ekonomske interese spram smjelijih poteza u skladu sa evropskim vrijednostima koji bi mogli da donesu dugoročnije koristi.
Ko god da se od pomenutih kandidata nađe za palicom EU, nakon vakuuma koji se već otvara kako se bliži odlazak Merkel pred njim će biti velik posao i izazovi. Dosadašnje krize kroz koje je Unija prošla više su ublažene nego rešene, u trenutku kad djeluje da će se neka stara žarišta ponovo upaliti.
Povlačenjem SAD iz Afganistana velik broj izbjeglica je došao u Evropu, čije države strahuju od reprize izbjegličke krize iz 2015., kad je više od milion migranata - uglavnom iz Sirije, ali i Afganistana i Iraka - stiglo na Stari kontinent.
To je izazvalo političke turbulencije i u EU i van bloka, a Brisel je problem riješio tako što je sklopio dogovore sa Turskom i Libijom kako bi se zaustavio tok. Stari kontinent sada situaciju u Afganistanu vidi kao novu krizu u nastajanju, a države su duboko podijeljene oko toga kako se prema njoj treba ophoditi.
