U 2022. bi trebalo da se sagleda šta Evropska unija, uz podršku više angažovanog Washingtona, može da učini da se Zapadni Balkan izvuče iz zastoja, naročito kada su u pitanju prijeteće zaoštravanje u Bosni i Hercegovini i blokada u pregovorima Beograda i Prištine, ocjena je diplomatskih izvora u Bruxellesu.
Krupne promjene
Borel je to stavio do znanja u osvrtu na zbivanja u 2021., ocijenivši da je to bila godina krupnih promjena i prestrojavanja „u kojoj su zamah dobile politike moći koje su neprestano postavljale izazove Evropskoj uniji i njenim vrijednostima“.
Nova administracija u Washingtonu imenovala je i nove izaslanike, iskusne poznavaoce Zapadnog Balkana, sa ciljem da se snažnije uključi u rad na „nedovršenim poslovima“ u regionu.
Ipak, očekuje se da se vidi i kakva će biti politika nove vlade u Njemačkoj, koja je za Balkan oduvjek važna.
Treba očekivati, vjeruju izvori u EU, i da će francuski predsjednik Emmanuel Macron, koga u aprilu čekaju izbori, učiniti nešto više da region prevaziđe „nove napetosti“, kako je i sam istakao, obrazlažući program francuskog predsjedavanja Unijom od 1. januara.
Šef francuske države je upozorio da se na Zapadnom Balkanu „istorija vraća“ i da je to „ponekad i tragično“.
Zvaničnici u Savjetu ministara EU rekli su da su članice Unije i Evropska komisija takođe veoma zabrinuti zbog općeg slabog napretka Zapadnog Balkana kada su u pitanju ključne reforme u oblasti vladavine prava i osnovnih sloboda.
Kao najteži problem, uz krizu u Bosni i Hercegovini, vidi se i blokada u pregovorima Beograda i Prištine o normalizaciji odnosa.
Godine dijaloga uz posredstvo EU nisu dovele do napretka, a izvori u Bruxellesu su saglasni da je velika kočnica politika sadašnje vlade u Prištini koja odbija da sprovede ono što je i kosovski parlament usvojio, a EU potvrdila, Briselski sporazum koji predviđa formiranje Zajednice srpskih opština (ZSO).
Otvoreni sukob
Taj dokument za Evropljane i Amerikance ima snagu međunarodnog sporazuma, što opovrgava kosovski premijer Albin Kurti, čija je politika izgleda usmjerena na očuvanje podrške pristalica u zemlji, i po cijenu suprotstavljanja međunarodnim činiocima.
Kurti je nedavno u Bruxellesu došao u otvoreni sukob sa Borrellom, koji mu je pred novinarima predočio da vodi pogrešnu politiku i da mora sprovesti sve utanačeno u dijalogu Beograda i Prištine.
Kosovo je još 2008. proglasilo nezavisnost, a „do sada nije izašlo na vidjelo šta se dalje može učiniti kad su u pitanju vlasti i albanski političari u Prištini, kao i kada na to pitanje treba da daju odgovore one zapadne države koje su to priznale, odobrile, prihvatile“, prenosi razmišljanje u EU jedan evropski diplomata.
Blokada je potpuna pošto vrh vlasti u Prištini sada odbija da sprovede Briselski sporazum, a predsjednik Srbije Aleksandar Vučić traži da EU kaže šta Beograd, koji je umnogome ispunio dogovore iz tog sporazuma, dobija za to, a naročito kada, odnosno koji je to datum kada može da očekuje ulazak u EU.
Sagovornici u Bruxellesu dodaju da Vučić uporno ponavlja da ne može Priština da dobije sve, a Srbija ništa.
Otuda i to da Vučić oklijeva, ili da ne želi brzo da sprovede ključne stavke u pregovorima o članstvu u EU, koje se tiču vladavine prava, nezavisnosti pravosuđa, suzbijanja korupcije, slobode medija i izražavanja, u čemu možda, kao i neki drugi vladajući političari u regionu, vidi i opasnost po održanje sopstvene vlasti, utisak je izvora u EU.
Istovremeno se velika netrpeljivost i govor mržnje i dalje ogledaju u odnosu vlasti prema opoziciji i nezavisnim medijima, kao i prema kritici koja stiže iz EU, posebno iz Evropskog parlamenta.
Ključne članice
Kako se to vidi u Bruxellesu, za ključne članice EU, posebno za Njemačku, a isti je i stav Sjedinjenih Američkih Država, Srbija ne može da postane članica Evropske unije ako ne uredi odnose sa Kosovom tako da to bude neki vid priznanja samostalnosti Prištine, odnosno dogovor koji postignu dvije strane i „prihvati međunarodna zajednica“.
To je i dalje „uslov svih uslova“, čak i ako Srbija ispuni sve kriterijume iz Copenhagena i postane djelotvorna demokratija sa tržišnom privredom, sposobna da se nadmeće s ekonomijama Unije na jedinstvenom evropskom tržištu.
Šef mađarske diplomatije Peter Sziarto izjavio je poslije zasjedanja Vijeća ministara EU sredinom decembra i otvaranja klastera četiri u pristupnim pregovorima Srbije da zemlje na zapadu i sjeveru Unije nastavljaju da se protive proširenju na Zapadni Balkan, naglasivši da su nedavni razgovori u Evropskom savetu bili „otrežnjujući“.
Doskorašnji šef češke diplomatije Jakub Kulhanek, čija zemlja u drugoj polovini 2022. preuzima predsjedavanje Unijom, takođe je predočio ono što u posljednje vrijeme ističu mnogi u prijestonicama EU i zvaničnici u Bruxellesu, da je „blokiranje evropskih aspiracija zapadnobalkanskih država posebno kratkovido u situaciji kada svi na kontinentu pričaju da ne mogu sebi dopustiti luksuz da Evropa ima geopolitički vakuum, crnu rupu na Balkanu koju poslije mogu da popune drugi akteri“.
Iako se od Srbije učestalije traži da bitnije smanji veze sa Rusijom i Kinom, predsjednik Vučić uzvraća da neke članice EU imaju i deset puta obimnije ekonomske veze i trgovinu sa Kinom, i naglašava da Moskva i Peking pružaju Beogradu dragocjenu međunarodnu i podršku u Vijeću sigurnosti UN, kad je u pitanju Kosovo.
Energetska kriza
Aktuelna energetska kriza, nestašice gasa i struje u EU, za Beograd je bez sumnje dokaz da su dobri odnosi sa Rusijom u ovom času pravi spas, jer Srbija, koja je sada zapala i u ogromne probleme snabdijevanja strujom iz sopstvenih elektrana, dobija garantovane potrebne količine gasa i to po veoma povoljnoj cijeni.
Borrell, čelnik Evropske službe za spoljne poslove (EEAS), ukazao je na sve velike svjetske probleme, od pandemije do energije, i žarišta nestabilnosti sa kojima se suočavala EU. Ukazao je da je „Unija radila na odbrani svojih interesa i da ojača svjetski poredak utemeljen na pravilima, u protekloj godini krupnih promjena i prestrojavanja“.
On je podrobnije govorio o bezbjednosnim problemima, posebno onim vezanim za Ukrajinu i susjedstvo Unije. Iako je sasvim sažeto pomenuo urušavanje napora da se Zapadni Balkan približi EU, Borel je posebno ukazao na svoje prethodne ocjene o zaoštravanju u Bosni i Hercegovini.
U tim ocjenama je predočeno da „Republika Srpska stavlja na iskušenje granice poslije kojih sve puca, prijeteći potezima koji urušavaju ekonomiju i zdravlje, kao i tekovine Dejtonskog sporazuma“.
Borrell je dodao da „u Federaciji Bosne i Hercegovine mnogi političari čuvaju postojeće stanje, blokiraju napredak i bave se lukavim igrarijama umjesto da poboljšaju odgovornost za vršenje vlasti i djelotvornost institucija“.
„EU podržava jednu suverenu BiH, ali prevashodno građane BiH umorne od korupcije koji žele da dobiju vođe koji će im podnositi račune za to kako rade na boljoj budućnosti“, istakao je čelnik EU.
Predsjednički izbori
Neko bitno pomjeranje iz gliba sadašnjih odnosa EU-Zapadni Balkan za predsjednika Macrona bez sumnje bi bio bitan uspjeh, iako možda mali, u godini predsjedničkih izbora u Francuskoj.
Macron, uz podršku još nekih članica evropskog kluba, zahtijevao je ranije da se proces proširivanja Unije na Zapadni Balkan od birokratsko-tehničkog procesa preinači u opipljiviji i više politički vođeni postupak, što je urodilo novom metodologijom u pristupnim pregovorima, koju su prihvatile Srbija i Crna Gora.
Međutim, i Pariz i neke druge vlade u EU i dalje smatraju da Evropska unija, koja je u previranjima, mora najprije da preobrazi svoje unutrašnje redove, naročito postupak donošenja odluka, da bi bila u stanju da primi nove članice.
To nije „kvadratura kruga“, smatraju izvori u Bruxellesu, već odraz realnog stanja, i nije nemoguće da se u dogledno vrijeme sagleda u kojim okolnostIma bi EU mogla otvoriti vrata nekoj novoj članici.
Obrazlažući program francuskog predsjedavanja EU, Makron je istakao da EU „ima sasvim posebnu odgovornost“ prema Zapadnom Balkanu i da se mora snažnije angažovati i investirati, da bi se podstakla ekonomska integracija i veze među ljudima.
Francuski predsjednik je stavio do znanja da se u tom regionu „mora boriti protiv uplitanja i manipulacija, čemu teže regionalne sile koje preko Balkana ciljaju da destabilizuju Evropu“, što je i stav Vašingtona.
